ئانار بۇلۇت\شىنجاڭ گېزىتى مۇخبىرلىرى لى چۇنشيا، جاۋ چۈنخۇا
كۈز كۈنلىرىدىكى ئالمۇتادا ھاۋا ئوچۇق بولۇپ، مەيىن شامال كىشىگە ھۇزۇر بېغىشلايتتى. بۇ شەھەردە، شيەن شىڭخەي يولى دەپ ئاتىلىدىغان بىر يول بار.
9- ئاينىڭ 14- كۈنى، ئاپتونوم رايونلۇق پارتىيە كومىتېتى تەشۋىقات بۆلۈمى تەشكىللىگەن «بىر بەلباغ، بىر يول»نى ئورتاق قۇرۇش تەشەببۇسى ئوتتۇرىغا قويۇلغانلىقىنىڭ 10 يىللىقى باش تېمىسىدىكى چېگرا سىرتىدا زىيارەت قىلىش پائالىيىتىنىڭ خەۋەر قىلىش كوللېكتىپى بۇ يەرگە يېتىپ كەلدى، كوچىلاردا دەل - دەرەخلەر سايە تاشلاپ تۇراتتى، كوچا بېشىدىكى دوقمۇشتا، نېلۇپەر شەكلىدىكى شيەن شىڭخەي خاتىرە مۇنارى جىمجىت قەد كۆتۈرۈپ تۇراتتى، يېنىدىن ئادەملەر ۋە ئاپتوموبىللار ئۆتۈشۈپ تۇراتتى، بۇ يەر تىنچ، خاتىرجەملىككە تولغانىدى.
بۇ بىر ھېكايىسى بار يول.
1940- يىلى، جۇڭگولۇق داڭلىق مۇزىكانت شيەن شىڭخەي «يەنئەن ۋە 8- ئارمىيە» ناملىق ھۆججەتلىك فىلىمنىڭ ئاخىرقى باسقۇچلۇق خىزمەتلىرى ۋە مۇزىكىسىنى ئىشلەش ئۈچۈن سوۋېت ئىتتىپاقىغا باردى. كېيىن، ۋەتەننى قوغداش ئۇرۇشى پارتلىغاندا، شيەن شىڭخەي ئالمۇتاغا كەلدى، تىل ئوخشاش بولمىغاچقا، بىرمۇ ئۇرۇق - تۇغقىنى بولمىغاچقا، خەتەرلىك، قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغانىدى.
نامراتلىق ۋە ئازاب - ئوقۇبەت ئىچىدە قالغان پەيتتە، قازاقىستانلىق مۇزىكانت بايقاداموف شيەن شىڭخەيگە ياردەم قولىنى سۇنۇپ، ئەسلىدىلا مىقدارى كۆپ بولمىغان قاچىلىق تاماقنىڭ يېرىمىنى ئۇنىڭغا بۆلۈپ بەردى، بىر پارچىلا قالغان ياڭيۇنى ئۇنىڭ قاچىسىغا سېلىپ قويدى، ئۇنى بىللە ئويۇن قويۇشقا، بىللە ئىجادىيەت بىلەن شۇغۇللىنىشقا تەكلىپ قىلدى... ئۇرۇش ئوتى لاۋۇلداپ كۆيۈۋاتقان ئاشۇ يىللاردا، گەرچە كۈنلەر جاپالىق بولسىمۇ، بايقاداموف شيەن شىڭخەينى ئۆز ئائىلىسى كىشىلىرىدەك كۆرۈپ، ئۇنى بىر ئىللىق ئائىلە بىلەن تەمىنلىدى.
2013- يىلى، رەئىس شى جىنپىڭ قازاقىستانغا زىيارەتكە چىقىپ، نەزەربايېف داشۆسىدە مۇھىم نۇتۇق سۆزلىگەندە، كىشىنى چوڭقۇر تەسىرلەندۈرىدىغان بۇ ھېكايىنى بايان قىلدى.
جۇڭگو بىلەن قازاقىستاندىكى كىنو ئىشلىگۈچىلەر بۇنىڭدىن ئىلھام ئېلىپ، بۇ ھېكايىنى ئېكرانغا ئېلىپ چىقتى. «بىر بەلباغ، بىر يول»نى ئورتاق قۇرۇش رامكىسى ئىچىدە، 2017- يىلى جۇڭگو - قازاقىستان ئىككى دۆلەت باشلىقلىرى ئىمزالىنىشىغا گۇۋاھ بولغان «جۇڭگو بىلەن قازاقىستاننىڭ كىنولارنى ھەمكارلىشىپ سۈرەتكە ئېلىش كېلىشىمى»نىڭ باشلىنىش تۈرى بولۇش سۈپىتى بىلەن، 2019- يىلى 5- ئايدا «مۇزىكانت» ناملىق كىنو جۇڭگو، قازاقىستان ئىككى دۆلەتتە قويۇلدى.
بۇ كىنونىڭ رېژىسسورى شىرزات ياقۇپ شىنجاڭ تىيانشان كىنو ئىستۇدىيەسىدىن.
مۇخبىرلار ئۇنىڭ بىلەن ئالاقىلىشىپ، بۇ فىلىمنى تىلغا ئالغاندا، شىرزات ياقۇپ ھېلىھەم ھاياجېنىنى باسالماي، بۇ فىلىم توغرىسىدىكى ھېكايىنى جانلىق ۋە تەسىرلىك سۆزلەپ بەردى.
«بۇ فىلىمنىڭ رېژىسسورلۇقىنى ئۈستۈمگە ئېلىش مەن ئۈچۈن ئېيتقاندا ناھايىتى زور سىناق.» بىرنەچچە يىل ئۆتۈپ كەتتى، ئەينى يىللاردىكى سۈرەتكە ئالغان چاغدىكى ئەھۋاللار شىرزات ياقۇپنىڭ ھېلىمۇ ئېنىق ئېسىدە ئىدى. سۈرەتكە ئېلىشتا جۇڭگو، قازاقىستان، رۇسىيە ئۈچ دۆلەت ئارىسىدا قاتراپ يۈرۈشكە توغرا كېلەتتى، فىلىم ئىشلەش گۇرۇپپىسىدا 300دىن ئارتۇق ئادەم بار ئىدى، ئىلگىرى - كېيىن بولۇپ كىنونى سۈرەتكە ئېلىشقا قاتناشقان ئادەم 20 مىڭدىن ئاشتى، ھەربىر مۇھىم ئىش تۈرى ۋە ئىش ئورنى ۋەزىپىسىنى بىردەك ئىككى دۆلەتتىكى خىزمەتچى خادىملار ھەمكارلىشىپ تاماملىدى.
بۇ بۆلەك تارىخنى ھەقىقىي ئەكس ئەتتۈرۈش ئۈچۈن، شىرزات ياقۇپ ۋە فىلىم ئىشلەش گۇرۇپپىسىدىكى ئالاقىدار خادىملار نەچچە ئاي ۋاقىت سەرپ قىلىپ، نەچچە قېتىم ئالمۇتاغا بېرىپ زىيارەت قىلىپ، نۇرغۇن خام ماتېرىيال توپلىدى، بۇ جەرياندا قازاقىستان تەرەپنىڭ زور كۈچ بىلەن قوللىشىغا ئېرىشتى.
شيەن شىڭخەي يولى شىرزات ياقۇپنىڭ مەنىۋى كۈچ مەنبەسى ئىدى.
«ھەر قېتىم سۈرەتكە ئېلىشتا قىيىن مەسىلىگە يولۇققاندا، ئۆزۈم يالغۇز شيەن شىڭخەي يولىغا بارىمەن.» شىرزات ياقۇپ مۇنداق دېدى: دائىم ئۇ يەردە يالغۇز ئولتۇرىمەن، شيەن شىڭخەينىڭ ھەيكىلىگە قاراپ، ئۇنىڭ ئەينى يىللىرى جاپا - مۇشەققەتنى باشتىن كەچۈرگەن بولسىمۇ، مۇزىكىغا بولغان بوشاشماي ئىنتىلىش، ۋەتەن ۋە خەلققە بولغان چەكسىز مۇھەببەتنى ھەر ۋاقىت قەلبىگە پۈككەنلىكىنى تەسەۋۋۇر قىلىمەن، «ھەر قېتىم ئۇ يەرگە بارغىنىمدا، مەسىلىنى ھەل قىلىشنىڭ چارىسىنى تاپالايمەن، پۈتۈن ۋۇجۇدۇم يەنە غەيرەتكە تولىدۇ».
شيەن شىڭخەي بىلەن بايقاداموفنىڭ دوستلۇقى فىلىمنى سۈرەتكە ئېلىش جەريانىدا يەنە بىر خىل شەكىلدە داۋاملاشتى.
شيەن شىڭخەينىڭ رولىنى ئالغان خۇ جۈن رۇس تىلىنى بىلمەيتتى، بايقاداموفنىڭ رولىنى ئالغان بېرىك ئەتىجانوف ئۇنىڭغا ياردەملىشىپ بىر جۈملە - بىر جۈملىدىن تۈزىتىپ بەردى؛ فىلىمنىڭ سەنئەت يېتەكچىسى سابىت قۇرمانبېكوف قازاقىستاندىكى ئابرۇيلۇق كىنو رېژىسسورى بولۇپ، شىرزات ياقۇپنىڭ خىزمىتىنى ئىنتايىن قوللىدى ھەم نۇرغۇن ياخشى تەكلىپلەرنى بەردى؛ سۈرەتكە ئالغان كۈن توختامدا پۈتۈشكەن كۈندىن ئېشىپ كەتكەن بولسىمۇ، ئىككى تەرەپ ئارتىسلىرى بىر ئېغىزمۇ ئاغرىنمىدى، «بۇ فىلىمنى چوقۇم ياخشى ئىشلىشىمىز كېرەك» دېگەن سۆز كۆپچىلىكنىڭ قەلبىدىكى ئورتاق نىشانغا ئايلاندى.
«گەرچە تىل ئوخشاش بولمىسىمۇ، لېكىن ئىككى تەرەپنىڭ ھەمكارلىقى ناھايىتى ئوڭۇشلۇق بولدى، كۆپچىلىكنىڭ <رولغا كىرىشى> ناھايىتى چوڭقۇر بولدى. بەزىدە بىر كۆز ئىشارىسى بىلەنلا قارشى تەرەپنىڭ كۆڭلىدە ئويلىغانلىرىنى بىلەلەيدىغان بولدۇق» دېدى شىرزات ياقۇپ.
دۆلەتلەر ئارا مۇناسىۋەت خەلقنىڭ يېقىن ئۆتۈشىگە باغلىق، خەلقنىڭ يېقىن ئۆتۈشى خەلق رىشتىنىڭ تۇتىشىشىغا باغلىق. كىنودىن ئىبارەت ئاممىۋى تارقىتىش ئۈنۈمىگە ئىگە بولغان بۇ سەنئەت شەكلىدىن پايدىلىنىپ، جۇڭگو بىلەن قازاقىستان ھەمكارلىشىپ سۈرەتكە ئالغان «مۇزىكانت» ناملىق كىنو مەدەنىيەت ئالماشتۇرۇش ۋە خەلق رىشتىنى تۇتاشتۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرۈشتىكى مۇھىم ۋاسىتىگە ئايلاندى. تۇنجى قويۇلۇش مۇراسىمىدا، تاماشىبىنلار ۋەقەلىكتىن تەسىرلەندى، ئالقىش سادالىرى ئۇزاققىچە ئۈزۈلمىدى.
2022- يىلى 9- ئاينىڭ 13- كۈنى، قازاقىستاندا دۆلەت ئىشلىرى زىيارىتىدە بولۇش ھارپىسىدا، رەئىس شى جىنپىڭ «قازاقىستان ھەقىقەت گېزىتى»دە ئېلان قىلغان ئىمزالىق ماقالىسىدە بۇ كىنونى تىلغا ئالدى. بۇ يىل 5- ئايدا جۇڭگو − ئوتتۇرا ئاسىيا باشلىقلار يىغىنى مەزگىلىدە، «ئىككى دۆلەت خەلقلىرىنىڭ ئەۋلادمۇئەۋلاد دوستانە ئۆتۈش روھىنى ئەۋج ئالدۇرۇش ئۈچۈن، ئىككى تەرەپ جۇڭگولۇق مۇزىكانت شيەن شىڭخەي بىلەن قازاقىستانلىق مۇزىكانت بايقاداموفنىڭ دوستلۇقىنى خاتىرىلەش تېما قىلىنغان بىرلەشمە مۇزىكا كېچىلىكى قاتارلىق مەدەنىيەت پائالىيەتلىرىنى ئۆتكۈزۈشكە قوشۇلدى» دېگەن مەزمۇن جۇڭگو - قازاقىستان بىرلەشمە باياناتىغا كىرگۈزۈلۈپ، ئادىمىيەت جەھەتتىكى ئالماشتۇرۇش ئارقىلىق جۇڭگو - قازاقىستان خەلقلىرىنىڭ رىشتىنى تۇتاشتۇرۇشى، ئىناق قوشنا بولۇپ دوستانە ئۆتۈشىنى ئىلگىرى سۈرۈشنىڭ ھەقىقىي ئىزاھاتى بولۇپ قالدى.
ئالتۇن كۈزدىكى قۇياش نۇرى شيەن شىڭخەي خاتىرە مۇنارىغا چۈشۈپ تۇراتتى، خاتىرە مۇناردىن ئىللىق نۇر تاراپ تۇراتتى، ئۇنىڭغا نەقىشلەنگەن بەش سىزىقلىق نوتىدىن «ئامانگېلدې» مېلودىيەسىنى ھېس قىلغىلى بولاتتى، ئۇ شيەن شىڭخەي قازاق مىللىتىنىڭ مىللىي قەھرىمانى ئامانگېلدېنىڭ ئىش ئىزلىرىغا ئاساسەن ئىجاد قىلغان سىمفونىك پوئېما ئىدى.
«شيەن شىڭخەي جۇڭگوغىلا تەۋە بولۇپلا قالماي، يەنە قازاقىستانغىمۇ تەۋە. ئۇنىڭ نۇرغۇن مۇزىكا ئەسىرى ھازىرغىچە ئېيتىلىپ كېلىۋاتىدۇ.» شيەن شىڭخەي خاتىرە مۇنارى يېنىدا، مېۋە دۇكىنىنىڭ دۇكان ئىگىسى ھەمدۇللا مۇخبىرلارغا مۇنداق دېدى: ھەر كۈنى كىشىلەر ئالايىتەن بۇ جايغا كېلىپ، سۈرەتكە، سىنغا ئېلىپ، ئىككى مۇزىكانتنىڭ ھېكايىلىرى بىلەن تونۇشىدۇ.
مۇخبىرلار يولنى بويلاپ ئىلگىرىلىدى، شيەن شىڭخەي يولىنىڭ يېنىدا بايقاداموف يولى دەپ ئاتالغان يەنە بىر پاراللېل يول بار. ئىككى مۇزىكانت بىر - بىرىگە ھەمدەم بولۇشقان، ئۇلارنىڭ ھېكايىسىمۇ بۇ جايدىن مەڭگۈ تارقىلىدۇ.
بۈگۈنكى كۈندە، ئىككى مۇزىكانتنىڭ ئۇلۇغ دوستلۇقىنىڭ «ئۇچقۇن»لىرى جۇڭگو بىلەن قازاقىستاننىڭ ئادىمىيەت جەھەتتىكى ئالماشتۇرۇشى داۋامىدا «لاۋۇلداپ كۆيۈۋاتقان يانغىن»غا ئايلاندى. «بىر بەلباغ، بىر يول»نى ئورتاق قۇرۇۋاتقان 10 يىلدىن بۇيان، جۇڭگو بىلەن قازاقىستاننىڭ ئادىمىيەت جەھەتتىكى ئالماشتۇرۇش قەدىمى بارغانسېرى چوڭ تاشلاندى، «تائامغا باي جۇڭگو» «ۋېنجوۋلۇق بىر ئائىلە كىشىلىرى» قاتارلىق جۇڭگونىڭ مۇنەۋۋەر كىنو - تېلېۋىزىيە تىياتىرلىرى قازاقىستاندىكى تۈمەنلىگەن ئائىلىگە كىردى، «قازاقىستان ناخشىلىرىدىن تاللانما (30 ناخشا)» جۇڭگودا نەشر قىلىنىپ تارقىتىلدى... بۇ يىل 7- ئايدا، 6- نۆۋەتلىك جۇڭگو شىنجاڭ خەلقئارا مىللەتلەر ئۇسسۇل بايرىمىدا، قازاقىستان سارتانا دۆلەتلىك ئۇسسۇل ئۆمىكى ئېسىل ناخشا - ئۇسسۇل كېچىلىكى «باياشات يۇرت - ماكان»نى ئېلىپ كەلدى، نەق مەيداندىكى تاماشىبىنلار قىزغىن ئالقىش ساداسى ياڭراتتى. «مەن جۇڭگونى ناھايىتى ياخشى كۆرىمەن، شىنجاڭغا كەلسەم خۇددى تۇغقان يوقلىغاندەك بولىمەن» دېدى ئۇسسۇل ئۆمىكىنىڭ ئارتىسى لاۋرا ۋۇركيىنىبايېۋا سەمىمىيلىك بىلەن.
شيەن شىڭخەي يولىدىن ئايرىلىدىغان چاغدا، بىز شيەن شىڭخەي خاتىرە مۇنارىغا ئويۇلغان سۆزنى يەنە بىر قېتىم ئىچىمىزدە ئوقۇپ چىقتۇق: «شيەن شىڭخەي مۇزىكا ئارقىلىق ئىككى دۆلەت خەلقلىرى ئارىسىدا بىر دوستلۇق كۆۋرۈكى بەرپا قىلدى، ئۇنىڭ نامىنى مەڭگۈ ئەستە ساقلايمىز، جۇڭگو - قازاقىستان دوستلۇقىنىڭ ئەۋلادمۇئەۋلاد داۋاملىشىشىنى ئۈمىد قىلىمىز».
